نقش اطلاعات‏ حسابداری در تصمیم ‏گیری

تصمیم‏گیری به زبان ساده،انتخاب یک راه از میان راههای مختلف‏ است.1میان نظریه‏های عمده تصمیم‏گیری می‏توان از دو نظریهء کلاسیک و رفتاری یاد کرد.

مهمترین مفروضات نظریهء کلاسیک تصمیم‏گیری به شرح زیر است:2

1-هدف معین و معلوم است.

2-کلیهء راه‏حلهای ممکن،شناسایی می‏شوند و مورد بررسی قرار می‏گیرند.

3-کلیهء نتایج ناشی از هر راه‏حل مورد توجه قرار می‏گیرد.

4-اطلاعات کامل،به طور رایگان در دسترس تصمیم گیرنده‏ قرار دارد.

5-تصمیم‏گیرندگان کاملا عقلایی عمل می‏کنند.

با مفروضات فوق نظریه‏های کلاسیک تصمیم‏گیری مورد انتقادهای‏ بسیار شدیدی بوده است از جمله اینکه اهداف همواره مشخص نیست و یکی از مشکلات اساسی در تصمیم‏گیری،تعیین اولویت‏هاست؛یعنی‏ اینکه اهمیت چه هدفی از هدف دیگر بیشتر است.همچنین امکان‏ بررسی کلیهء راه‏حلهای ممکن میسر نیست و رعایت این ضابطه،ممکن‏ است تصمیم‏گیری را عملا غیرممکن سازد و از طرفی هیچ تصمیم‏ گیرنده‏ای هرگز نمی‏تواند کاملا مطمئن باشد که کلیهء نتایج ناشی از یک‏ تصمیم را در نظر گرفته است و حتی به ندرت می‏توان برای یک راه‏کار اطلاعات کاملی به دست آورد و کسب اطلاعات نیز معمولا همراه با هزینه است.تصمیم‏گیرندگان نیز با توجه به محدودیتهای انسانها همواره تصمیمات عقلایی اتخاذ نمی‏کنند اما علی‏رغم انتقادات فوق، فرض تصمیم عقلایی بر دانش کامل مبتنی است،شرطی که هرچند غیر ممکن است ولی بیانگر توجه به نقش اطلاعات در تصمیم‏گیری است.

ایدهء اساسی نظریهء رفتاری تصمیم‏گیری به وسیلهء سایمون‏3، سایرت‏4و مارچ‏5و سایر محققان توسعه یافته است.از نظر سایمون،تصمیم‏گیری به تفکر و انتخاب آگاهانه و سنجیده محدود نمی‏گردد بلکه متضمن انتخاب یک راه‏حل از میان کلیهء راه‏حلهایی‏ است که از نظر فیزیکی برای فرد ممکن است-اعم از اینکه فرد از تمام‏ شقوق ممکن آگاهی داشته یا نداشته باشد-بنابراین اصطلاح،انتخاب‏ به هیچ فرایند سنجیده‏ای دلالت نداشته بلکه به سادگی به این واقعیت‏ اشاره دارد که اگر فرد راه‏حلی را برگزیند،راه‏حلهای دیگری وجود دارد که او در این راه از آنها صرف‏نظر کرده است.6

در نظریهء کلاسیک،تصمیم‏گیری فرض عقلایی بودن‏ تصمیم‏گیرندگان مدنظر است در حالی که سایمون موضوع«معقولیت‏ محدود شده»یا«عقلایی محدود»7را مطرح می‏سازد که بر طبق آن‏ چون انواع محدودیت‏ها در فرایند تصمیم‏گیری وجود دارد،لذا افراد نمی‏توانند تصمیمات عقلایی اتخاذ کنند.یکی از محدودیت‏های که‏ بر آن تأکید دارد فقدان اطلاعات اصلی در سازمانهاست.بنابراین با توجه‏ به انواع محدودیتها،تصمیم‏گیرندگان به جای آنکه در جستجوی‏ بهترین تصمیم در معنای اقتصادی آن باشند که نظریهء کلاسیک‏ تصمیم‏گیری تجویز می‏کرد باید به تصمیم«رضایت‏بخش»8کفایت‏ کنند.

در مجموع در نظریهء رفتاری تصمیم‏گیری از مفهوم«عقلایی‏ محدود»مفاهیم زیر استنباط می‏شود:

1-تصمیمات همواره با یک‏سری کاستیها و با درجاتی از عدم درک‏ واقعی طبیعت مسألهء مورد نظر همراهند.

2-تصمیم‏گیرندگان هرکز در ایجاد همهء راه‏حلهای ممکن برای اخذ تصمیم موفق نخواهند بود.

3-راه‏حلها همواره با کاستی و نقصان ارزیابی می‏شوند زیرا پیش‏بینی‏ تمامی نتایج مربوط به هر راه‏حل،غیرممکن است.

4-تصمیم نهایی متوجه انتخاب راه‏حلی است که براساس برخی‏ معیارها از درجه‏ای از رضایت‏بخشی برخوردار است و به حداکثر رساننده نیست.

الگوی تصمیم‏گیری

در هر دو نظریه،کلاسیک و رفتاری،استفاده از اطلاعات مورد تأکید است،اما واقعیت این است که نمی‏توان دقیقا مشخص کرد که‏ تصمیمات افراد چگونه شکل می‏گیرد زیرلا اولا هر یک از افراد در تصمیم‏گیری خود عوامل خاصی را دخالت می‏دهد و ثانیا افراد نمی‏توانند فرایند تصمیم‏گیری خود را تشریح کنند،ثالثا با تکنولوژی‏ موجود نمی‏توان عملیات مغز انسان را بطور مستقیم مورد مطالعه قرار داد.لذا ضروری است که راههای دیگری را در این مورد جستجو کرد. برای این منظور معمولا با استفاده از الگو در تصمیم‏گیری،سعی‏ می‏شود فرایند تصمیم‏گیری افراد توضیح داده شود.9

الگو آن است که از واقعیت گرفته شده و روابط بین متغیرها را نشان می‏دهد و می‏توان از آن برای پیش‏بینی در تصمیم‏گیری استفاده‏ کرد.10الگوی تصمیم‏گیری معمولا توصیف رویه‏ای است که‏ براساس آن اتخاذ تصمیم می‏شود.11

یک الگوی کلی که برای تصمیم‏گیری انتخاب گردیده و بر استفاده‏ از اطلاعات حسابداری در این مدل تأکید می‏گردد،به شکل زیر است:

12

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

این الگوی عمومی تصمیم‏گیری دارای 6 مرحله است.در مرحلهء اول اهداف تصمیم‏گیرنده تعیین می‏شود.تصمیم‏گرنده برای استفاده از الگو باید هدف نهایی خود را بشناسد.در مرحلهء دوم راه‏حلهای‏ متفاوتی که برای رسیدن به هدف تعیین شده و انجام آنها امکان‏پذیر است پیش‏بینی می‏گردد،این امر مستلزم بررسی مرتب عمل و اجرای‏ پیش‏بینی شده است.اگر اجرا از سطح پیش‏بینی فراتر شده باشد ممکن‏ است تصمیم‏گیرنده سطح هدف مورد نظر را افزایش دهد و هدف‏ مطلوبتری را در نظر بگیرد و اگر در حدود انتظار باشد برای رسیدن به‏ هدف تعیین شده کوشش کند.اگر عمل و اجرا از سطح مورد انتظار کمتر باشد تصمیم‏گیرنده در مرحلهء سوم که دشوارترین مرحله در کل‏ فرایند تصمیم‏گیری است روشهای دیگری را برای عمل و اجرا جستجو می‏کند تا شاید فرصت بهتری برای رسیدن به هدف تعیین شده به دست‏ آورد.این جستجو برای سایر روشهای عملکرد و اجرا نیاز به کسب‏ اطلاعات دربارهء موقعیتها و محیطهای آتی را آشکار می‏سازد.

در مرحلهء چهارم تصمیم‏گیرنده برای انتخاب استراتژی مناسب از میان استراتژیهای مختلف،یک الگو می‏سازد.که آن،اثرات‏ استراتژیهای مختلف را بر معیارهایی که در قالب اهداف بیان شده‏اند و در محیطهای متفاوتی که ممکن است رخ دهد،پیش‏بینی می‏کند.

در مرحلهء پنجم الگویی مورد آزمایش واقع می‏شود تا مشخص‏ شود که وقتی تصمیم‏گیرنده عملیات را اجرا می‏کند آیا الگو می‏تواند پیش‏بینی‏های لازم را انجام دهد یا خیر؟اگر نتیجهء آزمایشی که از الگو به دست می‏آید رضایت‏بخش باشد مرحلهء ششم یعنی انتخاب انجام‏ می‏گردد.

اطلاعات حسابداری در کدام مراحل از این الگوی عمومی‏ تصمیم‏گیری کاربرد دارد؟پاسخ این است که از آن در تمام مراحل‏ استفاده می‏شود؛اما کاربرد آن در مراحل 2،4 و 6 اساسی است.

ماهیت داده‏ها و اطلاعات

با بررسی مختصری که از نظریه‏ها تصمیم‏گیری کلاسیک و رفتاری‏ و الگوی ارائه شده تصمیم‏گیری به عمل آمد می‏توان گفت که این‏ نظریه‏ها و مدلهای تصمیم‏گیری بر نقش اطلاعات در تصمیم‏گیری‏ تأکید دارند و شاید بتوان گفت کمتر نظریه‏ها و الگوهای تصمیم‏گیری‏ وجود دارد که بر استفاده از اطلاعات،تأکید نداشته باشد.

اغلب گفته می‏شود که ما در دنیایی از اطلاعات زندگی می‏کنیم. یکی از مهمترین دگرگونیهای محیط اطراف ما در سالهای اخیر،توسعهء تکنولوژی مربوط به اطلاعات،به شکل کامپیوترهای پیشرفتهء سخت‏ افزار و نرم‏افزار است.استفادهء همه جانبه از کامپیوتر،بویژه پیدایش‏ میکروکامپیوترهای ارزان،جمع‏آوری و اشاعهء اطلاعات را به صورت‏ امری نسبتا ساده در آورده است،اما اطلاعات چیست و چگونه می‏توان‏ اطلاعات را از غیر اطلاعات تمیز داد؟اغلب«داده‏ها»13و

«اطلاعات»14هرچند هم‏معنی نیستند ولی به عنوان لغات مترادف‏ استفاده می‏شود.فرهنگ اکسفورد15داده را به عنوان جمع‏ مفروضات و حقایقی از هر نوع توصیف نموده است.اما واژهء اطلاعات‏ به این معنا به کار نمی‏رود و معنای خاص‏تری دارد.در واقع،اطلاعات‏ زیر مجموعه‏ای از داده‏ها است.هر قلم از داده‏ها معمولا زمانی به عنوان‏ اطلاعات به کار می‏روند که انتظارات دریافت کننده،آن را تغییر دهند.

مثلا فرض کنید که در ساعت نه صبح به یک مسافر قطار گفته شود که‏ در این ساعت قطار از تهران به اهواز حرکت خواهد کرد.اگر قبل از دریافت پیام،مسافر از ساعت حرکت قطار اطلاع داشته باشد،این‏ عبارت هیچ نوع اطلاعات رضایت‏بخشی را در بر نخواهد داشت.زیرا هیچگونه تغییری در انتظار یا پیش‏بینی مسافر از زمان حرکت قطار ایجاد نمی‏کند اما اگر در ساعت نه صبح به مسافر گفته شود که قطار در ساعت‏ ده صبح حرکت خواهد کرد،این اطلاعات محسوب می‏شود زیرا انتظار یا پیش‏بینی قبلی مسافر را در مورد زمان حرکت تغییر داده است.باید توجه داشت که هر اطلاعاتی دارای ارزش نیست مثلا اگر مسافر در حال سوار شدن به قطار مسافری تهران-مشهد باشد اطلاعات در مورد تأخیر زمان حرکت قطار اهواز برای وی ارزشی ندارد.

اطلاعات از جنبه‏های مختلفی طبقه‏بندی می‏شود؛از جمله ممکن‏ است اطلاعات ذهنی یا کیفی‏16را از اطلاعات عینی یا کمی‏17 متمایز ساخت.اطلاعات حسابداری کمی است و نقش آن همانند سایر اطلاعات افزایش دانستی‏ها یا کاهش احتمال اشتباه است.18

در حسابداری نیز بین داده‏ها و اطلاعات تفاوت وجود دارد.داده‏ها اندازه یا شرح یک موضوع و یا حادثهء اقتصادی است اما اطلاعات، دانش مفیدی است که از داده‏های دریافتی حاصل می‏شود.به عبارت‏ دیگر،اطلاعات نوعی داده است که تأثیر مهمی بر دریافت‏کنندهء آن‏ بگذارد و عدم اطمینان را کاهش دهد.19

باید دانست که بین اطلاعات اصلی و اطلاعات جایگزینی‏20در حسابداری تفاوت وجود دارد:اطلاعات اصلی اطلاعاتی است که‏ تصمیم‏گیرنده می‏خواهد تصمیمات خود را بر مبنای آن اخذ کند. اطلاعات جایگزینی یا فرعی زمانی به جای اطلاعات اصلی مورد استفاده قرار می‏گیرد که نشانگر یا تخمین خوبی از اطلاعات اصلی‏ باشد.

برای روش شدن مطلب و مشخص شدن فرق بین اطلاعات اصلی و جایگزینی،فرض کنید پزشکی می‏خواهد درجهء حرارت مریضی را بداند،لذا با استفاده از ترمومتر درجه‏ای را که نشان می‏دهد می‏خواند و این درجه را به جای درجهء حرارت واقعی مریض مورد استفاده قرار می‏دهد.به شرط آنکه واقعا این درجه تخمینی دقیقی از درجهء حرارت‏ واقعی باشد،برای یک اطلاعات اصلی ممکن است،اطلاعات‏ جایگزینی فراوانی وجود داشته باشد که معمولا توسط تصمیم‏گیرنده به‏ ترتیب و بر حسب اولویت مورد استفاده واقع شود،فرضا اگر روند میزان فروش نشانگر روند سودآوری باشد که آن هم نیز از اطلاعات‏ جایگزینی از سود واقعی است ممکن است در صورتیکه سود مشخص‏ نباشد،میزان فروش به عنوان اطلاعات جایگزینی مورد استفاده قرار گیرد.21

استفاده‏کنندگان از اطلاعات حسابداری

استفاده‏کنندگان از اطلاعات و گزارشهای حسابداری را می‏توان به‏ دو دسته تقسیم کرد:1-تصمیم‏گیرندگان داخلی یا درون سازمانی 2- تصمیم‏گیرندگان خارجی یا برون سازمانی.

تصمیم‏گیرندگان درون سازمانی عمدتا مدیران اجرایی هستند که‏ اطلاعات حسابداری را برای برنامه‏ریزی،کنترل،هماهنگی و تصمیم‏گیریهای بی‏شمار دربارهء عملیات روزانهء سازمان مورد استفاده‏ قرار می‏دهند.

تصمیم‏گیرندگان برون سازمانی اشخاصی خارج از واحد اقتصادی‏ هستند که اطلاعات حسابداری را مورد استفاده قرار می‏دهند و متشکل‏ از سهامداران،سرمایه‏گذاران بالقوه،فروشندگان کالا،بانکها و موسسات اعتباری،اتحادیه‏های کارگری و مراجع مالی و اقتصادی‏ دولت می‏باشند.برخی از استفاده‏کنندگان از اطلاعات حسابداری و نحوهء تصمیم‏گیری آنها به شرح زیر است:

گروههای استفاده کننده

سهامداران

بدهکاران و بستانکاران

کارکنان

دولت

مشتریان

مدیران

جامعه

تصمیمی که برای آن اطلاعات لازم است

خرید و فروش و یا نگهداری سهام

افزایش یا کاهش و یا ثابت نگهداشتن سطح مطالبات و بدهی‏ها

درخواست برای افزایش سطح دستمزدها و تغییر مقررات استخدامی

افزایش مالیات و بررسی اثرات عملکرد شرکت بر محیط

خرید محصولات شرکت

نحوهء ارادهء عملیات شرکت

تشخیص اثرات اجتماعی و اقتصادی عملکرد شرکت دیهی است که استفاده‏کنندگان مختلف،به اطلاعات یکسانی نیاز ندارند.مثلا اطلاعاتی را که شرکت برای رفع نقایص و تأمین امنیت‏ شغلی کارکنان جمع‏آوری می‏کند ممکن است برای کارکنان دارای‏ اهمیت باشد و بر تصمیم آنها تأثیر گذارد اما احتمالا تاثیر کمی بر تصمیم مشتریان خواهد داشت.

هم‏چنین نوع اطلاعاتی که برای هر دسته از تصمیم‏گیرندگان برون‏ سازمانی و درون سازمانی تهیه می‏شود از ویژگیهای متفاوتی برخوردار است.

ویژگیهای اطلاعات حسابداری برون سازمانی‏ 22

1-اطلاعات حسابداری که برای استفاده‏کنندگان برون سازمانی‏ تهیه می‏شود برای گروههای استفاده‏کننده خاصی نیست بلکه براساس‏ اهداف عام برای منظورهای کلی تهیه می‏شود و گروههای استفاده‏ کنندگان برون سازمانی می‏توانند اطلاعات مورد نظر خود را انتخاب و استفاده کنند.

2-رعایت مفروضات زیر بنایی،اصول حسابداری و استاندارهای‏ حسابداری در تهیه و ارائهء اطلاعات برون سازمانی الزامی است، بنابراین،این عوامل محدودیتی را در تهیه و ارائه این نوع اطلاعات‏ فراهم می‏سازد.

3-اطلاعات حسابداری در مرحلهء نخست بر چگونگی‏ اندازه‏گیری و گزارش پدیده‏های اقتصادی تأکید دارد و در مرحلهء بعد بر آثار رفتاری مدیران تأکید می‏کند.

4-اطلاعات حسابداری عمدتا براساس ارقام تاریخی که در گذشته انجام شده،تهیه می‏شود.

5-تهیهء اطلاعات حسابداری از نظر بعد زمانی محدود است و معمولا سالیانه،یا میان دوره‏ای(فصلی)انجام می‏شود.

6-اطلاعات حسابداری به صورت جامع و خلاصه و برای کل‏ واحد اقتصادی تهیه می‏شود و سازمان به عنوان یک مجموعهء واحد در نظر گرفته می‏شود.

ویژگیهای اطلاعات حسابداری درون‏ سازمانی

1-اطلاعات حسابداری که برای استفاده‏کنندگان درون سازمانی‏ تهیه می‏شود برای منظور خاص است و از جامعیت کمتری برخوردار است و به تناسب نیازهای استفاده‏کنندگان تهیه می‏شود.

2-در تهیه و ارائهء اطلاعات حسابداری درون سازمانی محدودیت‏ کمتری وجود دارد زیرا رعایت اصول حسابداری و استانداردهای‏ حسابداری الزامی نیست.

3-اطلاعات حسابداری کاربردهای رفتاری دارد زیرا حتی‏ بر تصمیم‏های روزانهء مدیران نیز تأثیر می‏گذارد.

4-اطلاعات حسابداری آینده‏نگر است و براساس پیش‏بینی‏های‏ آتی و مقایسهء ارقام پیش‏بینی و واقعی تهیه می‏شود.

5-تهیهء اطلاعات حسابداری از نظر بعد زمانی انعطاف‏پذیر است‏ و به صورت روزانه،هفتگی،ماهیانه،سالیانه و یا چند ساله انجام‏ می‏شود.

6-اطلاعات حسابداری به صورت تفصیلی و با جزئیات تهیه‏ می‏شود،مثلا می‏توان برای بخشهای مختلف یک سازمان و یا یک‏ محصول اطلاعات حسابداری تهیه کرد.

ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری برای‏ استفاده‏کنندگان برون سازمانی

اطلاعات حسابداری که به تصمیم‏گیرندگان برون سازمانی ارائه‏ می‏شود در قالب گزارشها و صورتهای مالی است که شامل صورتحساب‏ سود و زیان،ترازنامه و صورت جریان وجوه نقد است که به دلیل عدم‏ نقش استفاده‏کنندگان در تهیهء این گزارشها،مجامع دولتی و مؤسسات‏ علمی و حرفه‏ای حسابداری،واحدهای گزارشگر را به رعایت اصول و استانداردها موظف می‏کنند،تا استفاده‏کنندگان با اعتماد کامل این نوع‏ اطلاعات و گزارشها را برای تصمیم‏گیری مورد استفاده قرار دهند.

همچنین این گزارشها و اطلاعات باید از ویژگیهای کیفی خاصی‏ برخوردار باشند تا برای تصمیم‏گیری،مفید و قابل استفاده باشند.این‏ ویژگیهای کیفی در نمودار صفحه بعد نشان داده شده است.23

تصمیم‏گیران برای استفاده از اطلاعات حسابداری باید قید فراگیر (هزینه و منفعت)را مدنظر داشته باشند.زیرا تهیهء اطلاعات،مجانی‏ نیست و مستلزم هزینه است.بنابراین اطلاعاتی که برای تصمیم‏گیری‏ مورد استفاده قرار خواهد گرفت باید منافع حاصل از آن بیشتر از هزینهء تهیه آن باشد.

اطلاعات حسابداری به گونه‏ای تهیه و ارائه می‏گردد که برای‏ استفاده کنندگان با دانش متعارفی از حسابداری قابل فهم باشد اما ویژگی‏ قابل فهم بودن با دانش استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری نیز رابطه دارد،یعنی به موازات افزایش دانش حسابداری،استفاده کنندگان‏ اطلاعات حسابداری برای آنها قابل فهم‏تر خواهد بود و بهتر می‏توانند در تصمیم‏گیری از آن استفاده کنند.

ویژگیهای کیفی اولیه(اصلی)شامل ویژگی مربوط بودن‏24و ویژگی قابلیت اتکاست‏25و مربوط بودن یکی از ویژگیهای مهم‏ اطلاعات حسابداری است.اطلاعاتی مربوط محسوب می‏شود که در

استفاده‏کنندگان از اطلاعات حسابداری

قید فراگیری

ویژگی خاص استفاده‏کنندگان

هدف اطلاعات حسابداری

ویژگیهای کیفی اولیه(اصلی)

ویژگیهای کیفی اولیه(فرعی)

ویژگیهای کیفی ثانویه

پیش‏نیاز برای تحقق

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

تصمیم‏گیریها مؤثر باشد و بر نوع تصمیمی که استفاده‏کنندگان اتخاذ خواهند کرد تاثیر گذارد.

ویژگی قابلیت اتکا به اعتماد و اتکایی که استفاده کنندگان می‏توانند بر اندازه‏گیریهای گزارش شده در اطلاعات حسابداری داشته باشند، اشاره دارد.چنانچه اطلاعات ارائه شده براساس شواهد و مدارک عینی‏ و قابل اثبات انجام شود،قابلیت اتکا خواهد داشت.باید توجه داشت که‏ بین این دو ویژگی رابطهء معکوس وجود دارد بدین معنی که کوشش در جهت ارائه اطلاعات هرچه مربوط به مستلزم کاستن از قابلیت اتکای آن‏ اطلاعات است حتی در پاره‏ای موارد لازم ارائهء اطلاعات صرفا مربوط، فدا کردن و نادیده گرفتن قابلیت اتکای اطلاعات است‏26.

ویژگیهای بموقع بودن،ارزش بازخور و ارزش پیش‏بینی ویژگیهای‏ فرعی«مربوط بودن»است.اطلاعات حسابداری نمی‏توانند با تصمیم‏گیری مربوط باشد مگر اینکه به موقع باشد یعنی در زمان مناسب‏ در دسترس تصمیم‏گیرندگان قرار گیرد زیرا بسیاری از انواع اطلاعات، بویژه اطلاعات حسابداری،نسبت به گذشت زمان حساسیت زیادی‏ دارند و به سرعت ارزش خود را از دست می‏دهند.

ارزش بازخور به کیفیت اطلاعات که استفاده‏کنندگان را قادر می‏سازد تا انتظارات یا پیش‏بینی‏های قبلی را تأیید یا تصحیح کند اشاره‏ دارد.ارزش پیش‏بینی به کیفیت اطلاعات که به استفاده‏کنندگان کمک‏ می‏کند تا احتمال درستی پیش‏بینی تصمیمات گذشته یا حال را افزایش

دهند اشاره دارد.

اهمیت‏27به این مفهوم بکار می‏رود که اطلاعات حسابداری‏ باید به صورت خلاصه از انبوه اطلاعات،استخراج و ارائه گردد به‏ نحوی که برای استفاده‏کنندگان بامعنا باشد.اطلاعات بیش از اندازه‏ ماننده اطلاعات خیلی کم،می‏تواند استفاده‏کنندگان را به اشتباه اندازد زیرا اگر اطلاعات بیش از حد ارائه شود اطلاعات مرتبط با تصمیم‏گیری در میان انبوه اطلاعات کم خواهد شد و استفاده‏کنندگان‏ تصمیم‏گیری صحیحی انجام نخواهند داد.به عبارت دیگر،بهمان‏گونه‏ که اطلاعات کم موجب می‏گردد که پیش‏بینی و تصمیم‏گیری صحیحی‏ انجام نگردد همچنین اطلاعات با جزئیات زیاد و غیر مهم، تصمیم‏گیری را مشکل خواهد کرد بنابراین«اهمیت»محدودیتی را ایجاد می‏کند که چه اطلاعاتی باید افشا گردد.

قابل مقایسه بودن‏28به این معناست که اطلاعات تهیه شده در یک شرکت یا شرکتهای متفاوت براساس یک نوع اصول،روشهای‏ حسابداری،طبقه‏بندی،نحوهء افشای حقایق و غالبا در یک چارچوب‏ مشابه ارائه شود تا خصوصیات مشابه آنها،مقایسهء آنها را امکان‏پذیر سازد.

صحیح بودن‏29به معنای ارائهء واقعیات در قالب کمیتهای قابل‏ اندازه‏گیری با دقت کافی است.برای این کار لازم است که حسابداران‏ بدانند چه چیزی را اندازه‏گیری می‏کنند و بعد روش اندازه‏گیری را انتخاب کنند که نشاندهندهء موضوعی باشد که اندازه‏گیری می‏شود.از این جهت برای کسب قابل اعتماد بودن ارقام ارائه شده،حسابداران‏ ناچارند که به مفهوم واقعیت یا وجود خارجی رجوع نمایند تا روشهای‏ جاری را مستدل نمایند و یا ادعا کنند که اصول و روشهای مشخصی‏ نسبت به سایر اصول،اولویت دارد؛لکن واقعیت یا وجود خارجی از نظر نویسندگان،معانی متفاوتی دارد.بعضی از این معانی به شرح زیر است:

1-اندازه‏گیری بدون تعصب و با اندازه‏گیری که خارج از فکر شخص اندازه‏گیری وجود دارد.

2-اندازه‏گیری که بر مدارک قابل رسیدگی مبتنی باشد.

3-اندازه‏گیری که بر نظر شخص واجد شرایط مبتنی باشد.

4-اندازه‏گیری که وقتی توسط افراد متفاوتی اندازه‏گیری گردد، دارای کمترین پراکندگی آماری است‏30.

متفاوت بودن نیازهای اطلاعاتی استفاده‏کنندگان مختلف باعث‏ بروز یک مشکل عمده برای فراهم کننده اطلاعات است.ممکن است‏ برای رضایت آنها لازم باشد که اطلاعات خاص تهیه شود اگر چه‏ استفاده‏کنندگان اطلاعات حسابداری،با هم تضاد منافع دارند،ولی بهتر است روشهایی اتخاذ شود تا بدین‏وسیله بتوان بین اطلاعات مختلف‏ ارتباط لازم را برقرار کرد؛زیرا برقراری ارتباط بین اطلاعات مختلف‏ برای کسانی که علاقه‏مند به عملیات شرکت و دورنمای آن هستند ضروری به نظر می‏رسد.این نتیجه‏ای است که باید سعی کرد بدان‏ دست یافت.

معنای ارتباط

فرایند ارتباط در قلب سیستم اطلاعات حسابداری جای دارد.برای‏ اتخاذ تصمیمات صحیح ضروری است که آن دسته از اطلاعاتی که با ارزش محسوب می‏شوند از طریق سیستم ارتباطی در اختیار کسانی قرار گیرد که فاقد این اطلاعات هستند بنابراین برای حسابداران،مطالعهء فرایند ارتباط ضروری است.

بیشتر سیستمهای ارتباطی،حداقل پنج مرحله به شرح زیر دارند:

دریافت‏کنندهء پیام‏\کشف رمز پیام‏\انتقال پیام‏\بصورت رمز در آوردن قصد\فرستندهء پیام

(موانع فنی)

تحریف معانی

سطح نفوذ

مدل فرایند ارتباط

هدف سیستم آن است که پیامی که توسط فرستنده ارسال می‏گردد بطور مناسبی اعمال و اقدامات دریافت کننده پیام را تحت تأثیر قرار دهد.این امر فقط زمانی میسر خواهد شد که مفهوم پیامی که به دریافت‏ کننده می‏رسد همان مقصود فرستندهء پیام باشد.زیرا پیام تا رسیدن به‏ دریافت‏کننده باید از مراحل واسطه‏ای که در مجرای پیام قرار دارد عبور کند،لذا ممکن است مشکلاتی از قبیل پارازیت و یا تحریف پیام‏ در داخل سیستم پیش آید که منظور فرستندهء پیام برآورده نشود.شرح‏ مراحل واسطه می‏تواند ماهیت چنین مشکلاتی را آشکار کند.

در یک سیستم ارتباطی اطلاعات حسابداری فرستندهء پیام، حسابدارانند و دریافت‏کنندهء پیام،استفاده‏کنندگان از اطلاعات هستند. کدگذاری(به رمز نوشتن)پیام در این سیستم ارتباطی با استفاده از مفاهیم حسابداری نظیر-دارایی-بدهی-استهلاک-سود و...انجام‏ می‏گردد که هر کدام از این واژه‏ها معنای خاصی را می‏رسانند.انتقال پیام‏ در قالب گزارشهای حسابداری و صورتهای مالی به شکل نوشته یا چاپ‏ یا به وسیلهء کامپیوتر و یا از طریق تلفن و یا گفتگوی مستقیم انجام‏ می‏شود.

تحریف معنی پیام ممکن است در هر یک از مراحل کدگذاری و یا کشف رمز آن اتفاق افتد.اگر تحریف معنی پیام در هنگام کشف رمز اتفاق افتد،در این حالت به آن پارازیت(تحریف)معنی گفته می‏شود و اگر تحریف در مرحلهء حمل رخ دهد،در این حالت به آن پارازیت‏ تکنیکی(موانع فنی)می‏گویند.عموما پارازیت معنی زمانی رخ می‏دهد که گیرندهء پیام معنای دیگری غیر از آنچه که منظور فرستنده است از پیام برداشت کند.پارازیت تکنیکی نیز از پیچیدگی حاصل از عملکرد خودکار وسایل ارتباطی ناشی می‏شود.

پارازیت تکنیکی می‏تواند مشکل عمده باشد ولی در سیستمهای‏ حسابداری این نوع پارازیت به ندرت ممکن است اتفاق افتد و اغلب به‏ صورت اشتباه در چاپ صورتهای مالی و گزارشهای حسابداری است. سایر جنبه‏های پارازیت تکنیکی در حسابداری اهمیت بیشتری دارد زیرا اگر اطلاعات داده شده بیش از اندازهء مجاز باشد جنبه‏های مهم پیام از بین می‏رود و در میان انبوه اطلاعات گم می‏شود.به همین دلیل‏ حسابدارانی که اطلاعات را برای مدیریت گزارش می‏کنند ضروری‏ است خلاصهء مهمترین جنبه‏ها و یا نتایج را در بالای گزارش خود ضمیمه کنند.

تحریف معنی زمانی ایجاد می‏شود که معانی مختلفی برای یک واژه‏ و یا یک‏سری از واژه‏ها وجود داشته باشد.پارازیت معنی علت بسیاری‏ از مشکلات حسابداری است.اگر فرستنده و گیرندهء پیامهای حسابداری‏ نتوانند روی اصول معینی توافق کنند،ارتباط مؤثر نخواهد بود.برای‏ مثال فرض کنید که حسابداری به مدیر شرکتی بگوید که ماشین‏آلات‏ در ترازنامه به قیمت پنج میلیون ریال نشان داده می‏شود.مدیر از این پیام‏ چه برداشتی کند.آیا معنای آن بدین‏گونه برداشت می‏شود که ماشین‏ آلاتی شبیه این،در حال حاضر پنج میلیون ریال می‏ارزد؟(ارزش‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود)

SPECIAL PRIZE-JURIJ KOSOBUKIN-USSR

جایگزینی).آیا معنایش این است که اگر شرکت در حال حاضر این‏ ماشین‏آلات را بفروشد پنچ میلیون ریال دریافت خواهد کرد؟(ارزش‏ فروش مجدد).آیا معنایش این است که بهای تمام شده اولیهء ماشین‏آلات پنج میلیون ریال است(بهای تمام‏شدهء تاریخی)آیا معنایش این است که بهای تمام شده پس از کسر استهلاک انباشته پنج‏ میلیون ریال است(ارزش دفتری).هر کدام از این معنای متفاوت ممکن‏ است در گزارشهای حسابداری مورد استفاده قرار گیرد.مشکل تحریف‏ معنی در حسابداری از اندازه‏گیری ناشی می‏شود.

می‏توان گفت در هر شرکت اولین قدم در ارائه اطلاعات به استفاده‏ کنندگان از اطلاعات حسابداری،انتخاب موضوعات،فعالیتها یا حوادث‏ و تأثیرات آنها در تصمیم‏گیری مورد نیاز است.بطور مثال موضوعها عبارتند از:بدهکاران،داراییها و بدهیها و نظایر آن.فعالیتها عبارتند از فروش کالا و خدمات و تقسیم سود و نظایر آن.قبل از آنکه‏ اندازه‏گیری انجام شود باید علایم موضوعاتی که می‏باید اندازه‏گیری‏ شود انتخاب گردد،فرضا در رابطه با بدهکاران،نشان مورد نظر ممکن‏ است شامل مقدار ریالی باشد که باید وصول شود و تاریخ وصول آن‏ باشد.

اندازه‏گیری در حسابداری بطور سنتی به معنی بیان موضوعات یا فعالیتهای مربوط به یک واحد بر حسب ارقام پولی است به طریقی که‏ ارائه آنها به صورت مجموع یا تک‏تک امکان‏پذیر گردد.به همین دلیل‏ پول به عنوان کارآمدترین وسیله برای اندازه‏گیری و انتقال اطلاعات‏ حسابداری در کلیهء مراحل فرایند حسابداری بکار گرفته می‏شود.چون

اندازه‏گیری فرایند طبقه‏بندی و تشخیص را نیز شامل می‏گردد،و حسابداران سالهاست که تشخیص داده‏اند علاوه بر ارائه اطلاعاتی که به‏ صورت اعداد و ارقام پولی بیان می‏گردد به سایر اطلاعاتی که در قالب‏ ارقام پولی نمی‏گنجد نیز نیاز می‏باشد و به همین جهت بر یادداشتهای‏ پیوست صورتهای مالی تأکید می‏گردد.

مهمترین عامل محدودکنندهء اندازه‏گیری از آنجا ناشی می‏شود که‏ فرض می‏شود اطلاعاتی که ارائه می‏گردد برای پیش‏بینی آینده مفید است.اما از آنجا که رابطهء بین حال و آینده معمولا قابل اطمینان نیست‏ به سختی می‏توان ملاک اندازه‏گیری را به گونه‏ای تعیین کرد که در ارتباط باشد.

مهمترین خصوصیت همهء واحدهای اندازه‏گیری ثبات است.خواه‏ از نظر وزن باشد یا مسافت،پول و غیره.مثلا برای مهندسان و معماران‏ دانستن این نکته ضروری است که آیا متر واحد اندازه‏گیری آنهاست یا تن و یا چیز دیگری.اگر آنها واحد اندازه‏گیری را نشناسند،پلی را که‏ ساخته‏اند ممکن است فرو ریزد.اگر آنها تصور کنند که متری را که به‏ عنوان واحد اندازه‏گیری بکار می‏برند استاندار نیست،می‏توانند طول‏ آن را با طول متر پلاتینی استانداردی که وجود دارد مطابقت دهند.اما حسابداران چنین امکانی را برای واحد اندازه‏گیری در اختیار ندارند. اطلاعاتی که حسابداری تهیه می‏کند بر بهای تمام شدهء تاریخی مبتنی‏ است و تغییرات در قدرت خرید پول نادیده گرفته می‏شود و فرض‏ می‏گردد که ارزش واحد پول ثابت است.اما به دلیل عدم ثبات ارزش‏ پول برای حسابداران مقایسهء دارایی‏ها،بدهی‏ها و سودهای حاصل از یک دورهء مالی با اقلام مشابه از سایر دوره‏ها دشوار است.در چنین‏ مواردی حسابداران می‏توانند با تعدیل واحد اندازه‏گیری بر این مشکل‏ غلبه کنند.اما تعدیلات کدام است؟حسابداری در هنگام تغییر واحد اندازه‏گیری چه عملی باید انجام دهند؟آیا واحد اندازه‏گیری باید براساس نرخ تورم تعدیل شود؟آیا واحد اندازه‏گیری برای آن دسته از تغییر قیمتهایی که در ارتباط با دارایی‏ها و بدهی‏ها هستند باید تعدیل‏ شود؟این موضوع در حقیقت اساس مشکل اندازه‏گیری حسابداران‏ بشمار می‏رود و تاکنون در حسابداری هیچ توافقی در مورد بهترین‏ روش اندازه‏گیری وجود ندارد31.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

نقش حسابداران در تهیهء اطلاعات حسابداری‏ برای تصمیم‏گیری

علی‏رغم محدودیت اندازه‏گیری که بر اطلاعات حسابداری تأثیر می‏گذرد و علی‏رغم محدودیتهایی که ویژگیهای اطلاعات حسابداری‏ ایجاد می‏کند اگر به تضاد منافعی که در مورد اطلاعات حسابداری وجود دارد توجه شود و رفع گردد و فرایند ارتباط مورد توجه دقیق‏ حسابداران قرار گیرد،اطلاعات حسابداری می‏تواند برای تصمیم‏گیری‏ مفید باشد.اطلاعات حسابداری از کنش متقابل سه گروه نتیجه می‏شود: موسسات،استفاده‏کنندگان و حسابداران که بین آنها تضاد منافع وجود دارد.

مؤسسات،اصلی‏ترین طرف می‏باشند زیرا موجودیت و رفتار آنهاست که باعث،ایجاد کارکرد عملیاتی می‏شود که قسمتی از آن‏ توسط حسابداری قابل سنجش است.مؤسسات همچنین اطلاعات‏ حسابداری را ایجاد می‏کنند.استفاده‏کنندگان در گروه بعدی قرار دارند.منافع و نیازهای آنها بر عمل حسابداران تأثیر می‏گذارد.

حرفه حسابداری و حسابداران را می‏توان گروه سوم دانست که بر اطلاعات حسابداری تاثیر دارند.تاثیر این گروهها بر یکدیگر را می‏توان با نمودار ون به شکل فوق نشان داد.32

دایره الف،نمایشگر دسته اطلاعاتی است که موسسه منتشر و افشا می‏کند.دایره ب منافع استفاده‏کنندگان در استفاده از اطلاعات 

حسابداری برای تصمیم‏گیری را نشان می‏دهد.و دایره ج نمایشگر محدوده‏ای از اطلاعات است که حسابداران قابلیت ایجاد و تائید آن را دارند.مناطق دو و هفت مناطق تضاد منافع است.رفع تضاد منافع بین‏ این سه گروه در صورتی امکان‏پذیر است که یکی از آنها جنبه غالب‏ پیدا کند.

در تحقیقاتی که انجام شده‏33چنانچه بین این سه گروه استفاده‏ کنندگان از اطلاعات حسابداری جنبه‏ای غالب شود اطلاعاتی که تهیه و ارائه خواهد شد برای تصمیم‏گیری مفیدتر خواهد بود این امر مستلزم‏ شناخت استفاده‏کنندگان اطلاعات حسابداری و نیازهای آنان است که‏ باید توسط حسابداران انجام شود.

در شرایطی که مالکیت واحدهای بزرگ تولیدی و خدماتی متعلق به‏ دولت است و بازار بورس اوراق بهادار کاملا فعال نباشد،سهامداران و سرمایه‏گذاران نمی‏توانند استفاده‏کنندگان اصلی اطلاعات حسابداری‏ باشند.

بنابراین ضروری است که استفاده‏کنندگان از اطلاعات حسابداری دقیقا شناسایی و تعیین شوند.تحقیق این امر توسط حسابداران در کیفیت و کمیت اطلاعاتی که تهیه و ارائه خواهند نمود تاثیری اساسی دارد.در فرایند ارتباط فرستنده پیام(حسابداران)می‏باشند که اطلاعات به‏ دریافت‏کننده پیام(تصمیم‏گیران)انتقال می‏دهند.همانند یک خبرنگار که می‏تواند یک خبر را با حروف درشت در روزنامه تیتر کند و یا آن را با حروف کوچک عنوان کند و تاثیر متفاوتی که می‏تواند بر خواننده‏ بگذارد نحوه تهیه و انعکاس اطلاعات حسابداری توسط حسابداران بر تصمیم‏گیران نیز تاثیر دارد.

تصمیم‏گیران مهمترین جزء در کل فرایند ارتباط می‏باشند زیرا ارتباط برقرار نخواهد شد مگر آنها به گونه‏ای عمل کنند که مورد انتظار فرستنده پیام(حسابداران)باشند.حسابدارانی که نمی‏توانند تصمیم‏گیران را وادار نمایند تصمیمهایی اتخاذ کنند که بر مبنای‏ اطلاعات تهیه شده توسط آنها باشد می‏توانند هیچ گزارشی تهیه نکنند و همان نتیجه را بگیرند.بنابراین اطلاعاتی که تهیه می‏شود باید مناسب‏ با دانش فرد تصمیم‏گیر باشد و از اصطلاحات بسیار فنی خودداری شود.

طبق تحقیقاتی که انجام شده باشد،34نحوهء رفتار و عمل‏ حسابداران نیز در تصمیم‏گیران تأثیر می‏گذارد.اگر حسابداران این‏ احساس را داشته باشند که افرادی که برای آن اطلاعات تهیه می‏شود افرادی بی‏کفایت می‏باشند،و اطلاعاتی که آنها تهیه می‏کنند در تصمیم‏گیران بی‏تأثیر می‏باشد و رفتار نامطلوب از خود نشان دهند، برخورد آنها باعث خواهد شد تا تصمیم‏گیران نسبت به اطلاعاتی که‏ آنها تهیه می‏کنند عکس‏العمل مخالف و منفی انجام دهند اما اگر تصمیم‏گیران احساس کنند که حسابداران علاقه‏مند هستند به آنها یاری‏ و مساعدت نمایند بطور جدی‏تری به پیامهای حسابداران توجه خواهند نمود.35

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

فهرست منابع و ماخذ

(1).الوانی،مهدی،مدیریت عمومی،نشر نی،1367

(2).سعادت،اسفندیار،نقدی بر مدل کلاسیک تصمیم‏گیری،دانش مدیریت دانشکده‏ علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران پائیز 1369

(3)-Simon

(4)-Cyent

(5)-March

(6).موزلین،نیکوس،سازمان و بوروکراسی،ترجمه حسن میرزائی اهرنجانی،احمد تدین،انتشارات دانشگاه تهران،1368

(7)-Bounded Rationality

(8)-Statisficing

(9) Hendriksen,E,S,Accounting theory 4thed Richard D.Irwine-1982

(10).مدیریت عمومی،همان ماخذ

(11).شباهنگ،رضا،حسابداری مدیریت،سازمان حسابرسی،اردیبهشت 1365

(12) -Arnold.John,Accounting for Management Decisions 2th,Prentice-Hall.1990

(13)-data

(14)-information

(15) -Hornby,Ox fond-Advanced Dictionery,oxtora university 4th,1977.

(16)-Hendrikson(1982).Loc.Cit

(17)-Subjective information

(18)-Objective,Information

(19).حسابداری مدیریت،همان ماخذ

(20)-Surrogate

(21).ثقفی،علی مجموعه مقالات اولین سمینار حسابداری ایران،دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز

(22) -Horngren-Charls-T.Management Accounting, Sixth dition,pentice-Hall-1984

(23) -FASB,Statement of Financial Accounting No.2, 1980

(24)-Relevant information

(25)-Reliability

(26).عالیور،عزیز،صورتهای مالی اساسی،سازمان حسابرسی،بهمن ماه 1366

(27)-Materiality

(28)-Comarobility

(29)-Accuracy

(30)-Hendrikson(1982).Loc cit

(31)-Arnold(1990).Loc.cit.

(32) -Cyertand Yuji Ijiri.Problems of Implementing the Trueblood objectives Retort,in Studies on Financial Accounting objective 1974 Supplement to Vol.12 Journal of Accounting Research

(33)-trublood

(34)-Archrice

(35) -Faltham,management Accounting and Human, Behavior,Accounting Review,1975