قلعه فلک الافلاک

قلعه فلک الافلاک معروف ترین اثر تاریخی شهرستان خرم آباد و استان لرستان است. بنا بر اظهار کارشناس میراث فرهنگی قدمت این بنا به دوره ساسانیان ( حدود 1700 سال قبل و احتمالاً به دوران زمامداری شاپور اول ) برمی گردد. ( کشفیات باستان شناسی مربوط به دوران ساسانیان در این محوطه یافت نشده است اما بر اساس شواهد و وجود سایر بناهایی که در شهر خرم آباد وجود دارد حدس زده می شود که احتمالاً ساخت اولیه بنا به دوران ساسانی برمی گردد. ) این قلعه توسط خاندان بدر در دوره عباسیان ( قرن چهارم ) به عنوان خزانه حکومتی مورد استفاده بوده است.

در دوران حاکمیت اتابکان لر ( قرن هفتم ) و مدت ها بعد در دوران صفویه و زندیه به عنوان مقر حکومت والیان حکومتی بهره برداری می شده است. به دستور فتحعلیشاه قاجار بر خرابه دژ قدیمی، قلعه فعلی با ابعاد بزرگتر بنا گردید و کاربری نظامی پیدا کرد. قلعه در دوران پهلوی کاربری نظامی خود را حفظ نمود و مدتی نیز به عنوان زندان سیاسی از آن استفاده شد. قلعه فلک الافلاک در سال 1349 از ارتش به اداره فرهنگ و هنر واگذار شد و به شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید. در سال 1354 این بنا پس از مرمت به موزه مردم شناسی و مفرغ های لرستان تبدیل گردید. پس از انقلاب بنا در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفت و مجدداً کاربری سیاسی نظامی پیدا کرد. تا اینکه در دهه 70 مجدداً به سازمان میراث فرهنگی تحویل شد و پس از مرمت و آماده سازی، پذیرای بازدیدکنندگان گردید. از سال 1380 تالارهای حیاط دوم مجدداً به موزه مردم شناسی خرم آباد تبدیل شد. ( جهت آگاهی از محتویات این موزه به صفحه موزه مردم شناسی خرم آباد مراجعه فرمایید. )

نام باستانی قلعه " شاپورخواست" یا " سابرخواست" بوده است که پس از بازسازی کلی در زمان قاجاریه فلک الافلاک نام گرفته است. فلک الافلاک در لغت به معنی سپهر سپهران یا فلک نهم می باشد. این بنا در گذشته " دوازده برجی" نیز نامیده می شده است. علت این نام گذاری این بوده که بارویی با دوازده برج اطراف قلعه را در برداشته که اکنون تقریباً چیزی از آن باقی نمانده است.

وسعت تقریبی قلعه فلک الافلاک 5300 متر مربع است که شامل 8 برج، دو حیاط با اتاق های فراوان و 300 جان پناه می باشد. ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه 23 متر است. در ساخت بنا از سنگ، آجر، خشت و ملات گچ و آهک استفاده شده است. ورودی بنا به سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده است که پس از گذر از راهروی ورودی به حیاط اول متصل می گردد. حیاط اول در جهت شمالی – جنوبی و به ابعاد 31 در 5/22 متر ساخته شده است. حیاط دوم در جهت شرقی – غربی و به ابعاد 21 در 29 متر ساخته شده است. در چهار طرف این حیاط تالارهای بزرگی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند و اکنون کاربری موزه مردم شناسی پیدا کرده اند. هر یک از دو حیاط توسط چهار برج محصور گردیده اند. این قلعه همانند بسیاری از قلاع دیگر جهان دارای گریزگاه مخفی و فضاهای زیرزمینی بوده است.

یک حلقه چاه آب به عمق حدود 40 متر با دهانه ای به شعاع 5/1 متر در حیاط اول وجود دارد که هم اکنون نیز قابل استفاده است. شواهدی نیز دال بر وجود یک حمام در حیاط اول قلعه وجود دارد که اکنون چیزی از آن باقی نمانده است.

* منبع: عمده مطالب برگرفته از بروشور پایگاه میراث فرهنگی فلک الافلاک است.

موقعیت جغرافیایی:

استان لرستان، شهرستان خرم آباد. " 02 '29 ْ33 شمالی و "11 '21 ْ48 شرقی. ارتفاع از سطح دریا 1195 متر.

نحوه دسترسی:

شهر خرم آباد در 500 کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده است. این شهر میان راه ارتباطی تهران اهواز قرار دارد. هرچند خرم آباد دارای فرودگاه و پروازهای مرتب هفتگی می باشد اما حمل و نقل جاده ای عمومی ترین روش مسافرت به خرم آباد می باشد. قلعه فلک الافلاک در مرکز شهر خرم آباد واقع شده و تقریباً از بسیاری از نقاط شهر قابل رؤیت است. ساعت بازدید از 8 صبح لغایت یک بعد از ظهر و از دو لغایت 7 عصر می باشد. قلعه روزهای دوشنبه تعطیل است.

امکانات رفاهی:

* دو محوطه پارکینگ با وسعت متوسط در کنار ومقابل ورودی قلعه، جهت پارک خودرو موجود است و در قبال اخذ وجه به شما اجازه پارک می دهند.

* مسیرهای مرکز شهر اکثراً یکطرفه است و جای پارک خودرو در کنار خیابان به سختی پیدا می شود.

* قلعه در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است و برای ورود به قلعه لازم است بلیط تهیه فرمایید.

* از پارکینگ تا درب ورودی قلعه سربالایی با شیب نسبتاً زیاد است. این مسیر برای سالمندان فرتوت، بیماران با آسیب های جدی زانو و بیماران قلبی پیشرفته مناسب نیست. هرچند در روزهای خلوت با موافقت مدیر پایگاه میراث فرهنگی می توانید افراد معذور را با خودرو تا در قلعه برسانید.

* در قلعه آب آشامیدنی بهداشتی موجود است.

* سرویس بهداشتی مجموعه، تمیز و قابل قبول است. توالت فرنگی موجود است.

* معمولاً بروشور تحویل نمی شود مگر اینکه درخواست فرمایید که اگر موجود باشد، آنگاه به شما داده خواهد شد. بروشور به زبان انگلیسی نیز وجود دارد.

* پمپ بنزین و گاز در نقاط مختلف شهر و مبادی ورودی و خروجی موجود است.

* هتل و رستوران در شهر وجود دارد. اگر به اقامت در هتل اصرار دارید، در ایام شلوغ حتماً قبلاً هماهنگی های لازم را به عمل آورید.

* چندین بوستان و تفرج گاه در نقاط مختلف شهر وجود دارد که می توان جهت استقرار چادر از این مکان ها استفاده کرد. هرچند اگر در تعطیلات نوروز قصد اقامت در خرم آباد را دارید، شب های سرد و احتمال بارندگی را در نظر داشته باشید.

* آنتن دهی تلفن همراه در اکثر نقاط شهر مطلوب است.

* چندین کافی نت در سطح شهر وجود دارد.

* رفتن به پشت بام ضلع شمالی و شرقی قلعه به دلیل اشراف به مرکز سپاه پاسداران و مسائل امنیتی مجاز نیست. در سایر نقاط قلعه محدودیت یا ممنوعیتی برای گرفتن عکس و فیلم وجود ندارد.

* چایخانه سنتی در قلعه موجود است.

* اگر علاقه مند به گرفتن عکس با پوشش لری هستید، دربسیاری از مواقع در قبال اخذ وجه این خدمت را به شما ارائه می دهند.

امنیت منطقه:

شهر خرم آباد، به عنوان مرکز استان از امنیت بالایی برخوردار است. مردم لرستان عموماً خوب و مهمان نواز هستند.

بهترین زمان بازدید:

به دلیل اینکه قلعه در مرکز شهر واقع شده است، در تمام فصول سال به راحتی می توان از آن بازدید کرد. اگر در هنگام سفر، فقط قصد عبور از خرم آباد را دارید، یک ساعت وقت بگذارید و حتماً سری به قلعه فلک الافلاک بزنید.

در زمستان جاده های شمالی منتهی به خرم آباد گردنه ای و برفگیر است. اصولاً بهترین زمان بازدید از لرستان ماه های اردیبهشت و خرداد است. هرچند سایر ماه های سال نیز لطف خودش را دارد.

* توضیحات اضافه:

گرداب سنگی واقع در مرکز شهر، سنگ نوشته واقع در خیابان شریعتی و مناره آجری در جنوب شهر از دیگر جاذبه های باستانی شهر خرم آباد هستند که می توانید به راحتی و با کمی صرف وقت از آنها نیز بازدید فرمایید.

* توضیحات عکس ها:

عکس شماره 1 :

نمای قلعه از جنوب شرقی.

عکس شماره 2 :

سایت پلان قلعه و زمین های اطراف آن که خطوط عرصه متعلق به قلعه در آن مشخص شده است.

عکس شماره 3 :

نمای عمودی از ضلع جنوب شرقی قلعه. به نوع پوشش زمین توجه فرمایید. از پوشیدن کفش پاشنه بلند ( که باعث پیچیدن مچ پا می شود ) پرهیز کنید.

عکس شماره 4 :

حیاط اول. در این حیاط دفتر میراث فرهنگی، چایخانه، آب آشامیدنی و سرویس های بهداشتی قرار دارند.

عکس شماره 5 :

نمایی از مسیر رسیدن به قلعه که از برج غربی گرفته شده است. در سمت راست تصویر در ورودی مجموعه مشاهده می شود.

عکس شماره 6 :